O Paderewskim

IGNACY JAN PADEREWSKI (6 XI 1860 Kuryłówka, Podole – 29 VI 1941 No­wy Jork), pianista, kompozytor i polityk. W wieku 12 lat rozpoczął naukę w Instytucie Muzycznym w Warszawie, w którym po ukończeniu studiów uczył gry na fortepianie. W celu doskonalenia warsztatu dwukrotnie wyjeżdżał do Królew­skiej Akademii Muzycznej w Berlinie, gdzie poznał wielu czołowych kompozytorów i wirtuozów owego czasu, m.in. Richarda Straussa, Anto­niego Rubinsteina i Pabla de Sarasatego. Kontakty te, oraz wpływy Heleny Modrzejew­skiej, którą poznał w Zakopanem w 1884 roku, skłoniły go do rozpoczęcia kariery pianisty. Dzięki pierwszemu występowi w Krakowie w październiku 1884 zdobył fundusze na wyjazd do Wiednia, gdzie uczył się pod kierunkiem Teodora Leszetyckiego. W 1888 roku odniósł pierwszy sukces, występując w Wiedniu, następnie koncertował m.in. we Francji, Holandii, Niemczech i Anglii. Sławę Paderewskiego ugruntowało bardzo udane tournée po Stanach Zjednoczonych w latach 1891–92, kiedy w ciągu 130 dni dał 107 koncertów, w tym 32 w Nowym Jorku. Otworzyło mu to drogę do sukce­sów w Europie, gdzie zaczęto go zaliczać do najwybitniejszych żyjących wirtuozów fortepianu. W następnej dekadzie koncertował w Europie, obu Amerykach, Australii i Afryce Południowej.

Z wczesnych dzieł Paderewskiego największą popularność zdobył Menuet G-dur na fortepian z 1887 roku. Większe utwory z tego okresu to m.in. Sonata na skrzypce i fortepian a-moll (1880), Koncert fortepianowy a-moll (1888), Fantazja polska na fortepian z orkiestrą (1893) i opera Manru (1900). W następnych latach stworzył wiele utworów fortepianowych, wśród nich Sonatę es-moll (1903) i Wariacje es-moll (1903) oraz monumentalną symfonię h-moll Polonia, wykonaną po raz pierwszy w warszawskiej filharmonii w 1905 roku. Z jego drobniejszych utwo­rów na uwagę zasługują cykle miniatur Album tatrzańskie (1884), Humoreski kon­certowe (1889) oraz pieśni.

Paderewski był gorącym patriotą, za­angażowanym w działalność polityczną i społeczną w kraju i za granicą. Jako słynny artysta miał możliwość wpływania na światową opinię pu­bliczną w celu zwrócenia jej uwagi na sprawę polską. Łożył duże sumy na różne cele o charakterze patriotycznym i narodowym. Już podczas pierwszej wizyty w USA wsparł inicjatywę wzniesienia pomnika Tadeusza Kościusz­ki w Chicago. Paderewski był też fundatorem pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, wzniesionego w 1910 roku dla uczczenia 500-lecia słynnej bitwy. Uroczystość odsłonięcia pomnika zgromadziła tłumy i przerodziła się w patriotyczną manifestację. Po wybuchu I wojny światowej Paderewski aktywnie działał w założonym w szwajcarskiej miejscowości Vevey Generalnym Komitecie Pomo­cy Ofiarom Wojny w Polsce, a także w Polskim Funduszu Pomocy w Londynie. Reprezentując poglądy zbliżone do Narodowej Demokracji, popierał jej inicjatywy mają­ce na celu odrodzenie państwowości pol­skiej przy wsparciu Ententy. Od 1917 był przedstawicielem Komitetu Narodowego Polskiego w Stanach Zjednoczonych, gdzie propagował wśród amerykańskiej Po­lonii ideę utworzenia w Ameryce polskiego wojska. Jako osobisty przyjaciel prezydenta Woodrowa Wilsona miał wpływ na sformułowanie 13. punktu – dotyczącego Polski – jego słynnej 14-punktowej deklaracji z 8 I 1918.

Pod koniec 1918 roku Paderewski przyjechał ze Stanów Zjednoczonych do Polski. Jego przybycie do Po­znania 26 XII 1918 wywołało wybuch entuzjazmu, a pośrednio, w efekcie prowokacji niemieckiej, zapoczątkowało powstanie wielkopolskie. Józef Piłsudski, ówczesny Tymczasowy Naczelnik Państwa, chcąc do­prowadzić do kompromisu między lewicą niepodległościową a Narodową Demokracją mianował Paderewskiego szefem rządu. Jako premier i minister spraw zagranicznych (16 I – 9 XII 1919) Paderewski złagodził napięcia wew­nętrzne oraz doprowadził do uznania rzą­du polskiego za granicą. Reprezentował też Pol­skę na paryskiej konferencji pokojowej i podpisał w imieniu Rzeczypospolitej traktat wersalski. W latach 1920–21 był delegatem polskim w Lidze Narodów. Wobec krytyki polityki za­granicznej państwa ze strony ugrupowań opozycyj­nych, uznawszy, m.in. pod wpływem żony Heleny, że jego wysiłki na rzecz odbudowy państwowości nie zostały docenione, Paderewski w grudniu 1919 złożył rezygnację i wycofał się z życia politycznego, a w 1921 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Po zamachu majowym z 1926 roku coraz ostrzej opono­wał przeciw nowemu autorytarnemu systemowi władzy. W 1936 roku był jednym z głównych animatorów tzw. Frontu Morges, inicjatywy na rzecz konsolidacji antysanacyjnej opozycji, nazwanej tak od miejscowości w Szwajcarii, gdzie Paderewski miał swoją willę.

Podczas II wojny światowej przewodniczył od grudnia 1939 Radzie Narodowej na ob­czyźnie i wielokrotnie wypowiadał się na rzecz odbudowy niepodległej Polski. Po­zostawił wspomnienia, których pierwszy tom ukazał się w Nowym Jorku w 1939, a w Polsce w 1961 roku.

Źródło: Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku pod red. Wojciecha Roszkowskiego i Jana Kofmana, Instytut Studiów Politycznych PAN i Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2005